Chào bạn, có bao giờ bạn nghe đến cụm từ “biển Đông” trên bản tin thời sự chưa? Đây là một vùng biển rất quan trọng, không chỉ về mặt kinh tế mà còn cả về chính trị và an ninh của khu vực chúng ta. Tuy nhiên, biển Đông lại đang là một điểm nóng với những tranh chấp phức tạp giữa nhiều quốc gia. Vậy, cụ thể tình hình ở biển Đông ra sao và ASEAN – tổ chức mà Việt Nam là một thành viên tích cực – đóng vai trò gì trong việc giải quyết những “cơn sóng ngầm” này? Hôm nay, chúng ta sẽ cùng nhau “mổ xẻ” vấn đề này một cách dễ hiểu nhất nhé!
Biển Đông “dậy sóng”: Tóm tắt tình hình tranh chấp hiện tại
Bạn hình dung thế này nhé, biển Đông giống như một “ngã tư đường” giao thương hàng hải huyết mạch của thế giới. Nó không chỉ chứa đựng nguồn tài nguyên thiên nhiên phong phú như dầu khí, hải sản mà còn là tuyến đường vận chuyển hàng hóa tấp nập, kết nối các nền kinh tế lớn. Chính vì lẽ đó, biển Đông trở thành “miếng bánh” mà nhiều quốc gia muốn có phần.
Hiện tại, tình hình tranh chấp ở biển Đông chủ yếu xoay quanh vấn đề chủ quyền đối với hai quần đảo lớn là Hoàng Sa và Trường Sa, cũng như việc xác định ranh giới các vùng biển và thềm lục địa. Điều này dẫn đến những yêu sách chồng chéo, gây căng thẳng và tiềm ẩn nguy cơ xung đột trong khu vực.
“Ai là ai” trong cuộc đua chủ quyền ở Biển Đông?
Có nhiều “người chơi” đang có những tuyên bố chủ quyền khác nhau ở biển Đông, trong đó có thể kể đến các quốc gia như:
- Trung Quốc: Đây có lẽ là bên có những tuyên bố rộng lớn nhất, bao gồm gần như toàn bộ diện tích biển Đông dựa trên cái gọi là “đường chín đoạn” (hay còn gọi là “đường lưỡi bò”).
- Việt Nam: Việt Nam có chủ quyền lịch sử đối với hai quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa, đồng thời khẳng định các quyền và lợi ích hợp pháp khác trên biển Đông theo Công ước Liên Hợp Quốc về Luật Biển (UNCLOS) năm 1982.
- Philippines: Philippines cũng có những tuyên bố chủ quyền dựa trên vị trí địa lý và các vùng đặc quyền kinh tế (EEZ) được xác định theo UNCLOS.
- Malaysia và Brunei: Hai quốc gia này cũng có những yêu sách liên quan đến một số khu vực ở phía Nam biển Đông.
- Indonesia: Mặc dù Indonesia không trực tiếp tuyên bố chủ quyền đối với các đảo, nhưng nước này có những lo ngại về vùng đặc quyền kinh tế của mình chồng lấn với “đường chín đoạn” của Trung Quốc.
Mỗi quốc gia đều có những lý lẽ và bằng chứng lịch sử, pháp lý riêng để bảo vệ cho tuyên bố của mình, khiến cho tình hình trở nên vô cùng phức tạp.
Nhìn lại “căn nguyên” của những bất đồng
Thực ra, những tranh chấp ở biển Đông không phải là chuyện “một sớm một chiều” mà đã có lịch sử kéo dài hàng thập kỷ. Từ những năm đầu thế kỷ 20, khi các quốc gia bắt đầu chú trọng hơn đến việc xác lập chủ quyền trên biển, biển Đông đã trở thành một khu vực cạnh tranh.
Trong giai đoạn Chiến tranh Thế giới thứ hai, Nhật Bản đã chiếm đóng một số đảo ở biển Đông. Sau chiến tranh, khi Nhật Bản rút đi, các bên bắt đầu có những động thái để khẳng định chủ quyền của mình. Đặc biệt, sự trỗi dậy mạnh mẽ của Trung Quốc trong những thập kỷ gần đây đã làm gia tăng thêm những lo ngại và căng thẳng trong khu vực.
“Bản đồ” các yêu sách chồng chéo
Để bạn dễ hình dung hơn, hãy tưởng tượng một tấm bản đồ biển Đông với những đường kẻ khác nhau, mỗi đường lại do một quốc gia vẽ ra để thể hiện phạm vi chủ quyền của mình. Chắc chắn sẽ có rất nhiều chỗ những đường kẻ này “chồng” lên nhau, đúng không? Đó chính là mấu chốt của vấn đề.
Việt Nam, Philippines, Malaysia, Brunei đều có những vùng biển và thềm lục địa được xác định theo UNCLOS, nhưng lại nằm trong phạm vi “đường chín đoạn” mà Trung Quốc tuyên bố. Sự không thống nhất về cách giải thích và áp dụng luật pháp quốc tế đã tạo ra một “ma trận” các yêu sách chồng chéo, gây khó khăn cho việc tìm kiếm một giải pháp hòa bình.
ASEAN “vào cuộc”: Mục tiêu và cách tiếp cận
Giữa bối cảnh phức tạp như vậy, vai trò của ASEAN trở nên vô cùng quan trọng. ASEAN là một tổ chức khu vực bao gồm 10 quốc gia ở Đông Nam Á, trong đó có nhiều nước có lợi ích trực tiếp ở biển Đông. Vậy, mục tiêu và cách tiếp cận của ASEAN trong vấn đề này là gì?
Mục tiêu hàng đầu của ASEAN là duy trì hòa bình, ổn định và an ninh trong khu vực. ASEAN nhận thức rõ rằng bất kỳ xung đột nào ở biển Đông cũng sẽ gây ra những hậu quả nghiêm trọng cho toàn bộ khu vực. Do đó, ASEAN luôn thúc đẩy các bên liên quan giải quyết tranh chấp bằng biện pháp hòa bình, thông qua đối thoại và đàm phán trên cơ sở luật pháp quốc tế.
Cách tiếp cận của ASEAN thường dựa trên nguyên tắc đồng thuận và không can thiệp vào công việc nội bộ của nhau. Tuy nhiên, đối với vấn đề biển Đông, ASEAN đã có những nỗ lực chung để tạo ra một khuôn khổ hợp tác và ứng xử giữa các bên.
“Vũ khí” ngoại giao của ASEAN: DOC và nỗ lực xây dựng COC
Một trong những “vũ khí” ngoại giao quan trọng của ASEAN trong vấn đề biển Đông chính là Tuyên bố về ứng xử của các bên ở Biển Đông (DOC). DOC được ký kết giữa ASEAN và Trung Quốc vào năm 2002. Mặc dù không có tính ràng buộc pháp lý, DOC đã đặt ra những nguyên tắc cơ bản về cách các bên nên hành xử trên biển Đông, như kiềm chế, không có các hành động làm phức tạp thêm tình hình, và giải quyết tranh chấp bằng biện pháp hòa bình.
Tuy nhiên, DOC sau 20 năm thực hiện vẫn còn nhiều hạn chế và chưa thực sự ngăn chặn được những hành động đơn phương gây căng thẳng. Chính vì vậy, ASEAN đã và đang nỗ lực thúc đẩy việc xây dựng một văn kiện pháp lý có tính ràng buộc hơn, đó là Bộ Quy tắc ứng xử ở Biển Đông (COC).
COC được kỳ vọng sẽ là một “luật chơi” chung, quy định rõ ràng hơn về quyền và nghĩa vụ của các bên trên biển Đông, cũng như các biện pháp để ngăn ngừa xung đột và quản lý các hoạt động trên biển một cách hòa bình. Quá trình đàm phán COC đã diễn ra trong nhiều năm, gặp không ít khó khăn do sự khác biệt về quan điểm giữa các bên. Dù vậy, ASEAN vẫn kiên trì thúc đẩy để sớm đạt được một COC thực chất và hiệu quả.
Những “nút thắt” trong vai trò của ASEAN
Mặc dù có những nỗ lực đáng ghi nhận, vai trò của ASEAN trong vấn đề biển Đông cũng đối mặt với không ít “nút thắt” và thách thức.
Một trong những thách thức lớn nhất là sự khác biệt về lợi ích và quan điểm giữa các quốc gia thành viên ASEAN. Có những nước có tranh chấp trực tiếp với Trung Quốc, nhưng cũng có những nước lại có mối quan hệ kinh tế chặt chẽ với Trung Quốc và có thể không muốn “làm phật lòng” Bắc Kinh. Sự thiếu đồng thuận nội khối đôi khi làm suy yếu tiếng nói chung của ASEAN.
Bên cạnh đó, sự trỗi dậy mạnh mẽ của Trung Quốc và những hành động ngày càng quyết đoán của nước này trên biển Đông cũng tạo ra những áp lực không nhỏ đối với ASEAN. ASEAN cần phải khéo léo cân bằng giữa việc bảo vệ lợi ích của các thành viên và duy trì quan hệ tốt đẹp với các đối tác bên ngoài, đặc biệt là các cường quốc.
ASEAN đã “ghi điểm” gì trong vấn đề Biển Đông?
Dù đối mặt với nhiều khó khăn, ASEAN cũng đã đạt được những thành tựu nhất định trong việc quản lý tình hình ở biển Đông. Việc duy trì được DOC trong suốt hơn 20 năm là một minh chứng cho sự kiên trì của ASEAN trong việc tìm kiếm một giải pháp hòa bình.
ASEAN cũng đã tạo ra một diễn đàn để các bên liên quan có thể đối thoại và trao đổi quan điểm, góp phần giảm thiểu nguy cơ hiểu lầm và xung đột. Nỗ lực xây dựng COC, dù còn nhiều gian nan, vẫn đang được tiếp tục, cho thấy quyết tâm của ASEAN trong việc thiết lập một khuôn khổ pháp lý để quản lý các hoạt động trên biển Đông.
Ngoài ra, ASEAN cũng đóng vai trò quan trọng trong việc nâng cao nhận thức của cộng đồng quốc tế về tình hình ở biển Đông, kêu gọi các bên tuân thủ luật pháp quốc tế và giải quyết tranh chấp một cách hòa bình.
Tương lai nào cho ASEAN trong “ván cờ” Biển Đông?
Trong bối cảnh tình hình thế giới và khu vực đang có nhiều biến động, vai trò của ASEAN trong vấn đề biển Đông sẽ tiếp tục được thử thách. Để có thể phát huy hiệu quả hơn nữa, ASEAN cần phải tăng cường sự đoàn kết và thống nhất nội khối, nâng cao năng lực đối thoại và đàm phán, đồng thời tận dụng tối đa các cơ chế hợp tác hiện có.
ASEAN cũng cần tiếp tục thúc đẩy việc hoàn thiện COC một cách thực chất và hiệu quả, có tính ràng buộc pháp lý và phù hợp với luật pháp quốc tế. Bên cạnh đó, ASEAN cần tăng cường hợp tác với các đối tác bên ngoài, bao gồm cả các cường quốc, để tạo ra một môi trường khu vực hòa bình, ổn định và dựa trên luật lệ.
Lời kết
Biển Đông là một vấn đề phức tạp, đòi hỏi sự kiên nhẫn và nỗ lực của tất cả các bên liên quan. ASEAN, với vai trò trung tâm của mình, đang và sẽ tiếp tục đóng một vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy hòa bình, ổn định và hợp tác ở khu vực này. Dù còn nhiều thách thức ở phía trước, những nỗ lực của ASEAN vẫn rất đáng được ghi nhận và kỳ vọng. Hy vọng rằng, với sự chung tay của tất cả các quốc gia, biển Đông sẽ sớm trở thành một vùng biển hòa bình, hợp tác và phát triển thịnh vượng.
